PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ VÀ CAN THIỆP RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ (ASD) TẠI MỸ THEO CDC

PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ VÀ CAN THIỆP RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ (ASD) TẠI MỸ THEO CDC
Việc quyết định sử dụng một phương pháp điều trị nào đó cần phải được dựa vào chứng cớ (Evidence-based medicine – Y học Thực chứng). Nghĩa là phương pháp điều trị đó cần được thực hiện nghiên cứu đúng phương pháp để hiệu quả điều trị (nếu có) sẽ là một kết quả khách quan.
Nhân lúc khám có nhiều phụ huynh hỏi về những phương pháp mới như Truyền tế bào gốc, Kích thích thần kinh hoặc các phương pháp “chữa lành” áp dụng cho trẻ tự kỷ. Tôi viết bài này với nội dung chủ yếu dựa trên hướng dẫn hiện đang được đăng trên trang web của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (Centers for Disease Control and Prevention) với hy vọng là phụ huynh có thể nhận biết được những phương pháp can thiệp điều trị tự kỷ đang được công nhận là có hiệu quả tại Mỹ.
Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) là một rối loạn phát triển ảnh hưởng đến cách một người giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), không có phương pháp chữa trị hoàn toàn cho ASD, nhưng các can thiệp và điều trị phù hợp có thể giúp giảm triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và hỗ trợ người mắc ASD hòa nhập tốt hơn. Dưới đây là thông tin tổng quan về các phác đồ điều trị và can thiệp tại Mỹ, được trình bày một cách dễ hiểu để cộng đồng tham khảo.
1. Mục tiêu của điều trị và can thiệp
Các phương pháp điều trị ASD tập trung vào việc:
• Giảm các triệu chứng cản trở hoạt động hàng ngày.
• Tăng cường kỹ năng giao tiếp, xã hội và hành vi.
• Hỗ trợ người mắc ASD phát huy thế mạnh riêng.
• Cải thiện khả năng tự lập và hòa nhập cộng đồng, đặc biệt khi họ trưởng thành.
Điều trị thường được thực hiện tại nhiều môi trường như trường học, phòng khám, cộng đồng hoặc tại nhà, và được thiết kế riêng theo nhu cầu của từng cá nhân.
2. Các loại hình can thiệp chính
CDC phân loại các phương pháp điều trị ASD thành nhiều nhóm, mỗi nhóm nhắm đến các khía cạnh khác nhau của rối loạn. Dưới đây là các loại hình phổ biến:
a. Can thiệp hành vi
•  Mô tả: Đây là phương pháp được nghiên cứu nhiều nhất và có bằng chứng khoa học hỗ trợ mạnh mẽ. Can thiệp hành vi tập trung vào việc thay đổi hành vi thông qua việc hiểu các yếu tố xảy ra trước và sau hành vi đó.
• Ví dụ nổi bật: Phân tích hành vi ứng dụng (Applied Behavior Analysis - ABA) là một phương pháp phổ biến, khuyến khích hành vi mong muốn và giảm hành vi không phù hợp. ABA có hai phong cách chính:
        - Đào tạo thử nghiệm riêng lẻ (DTT): Dạy từng bước nhỏ, thưởng khi đạt hành vi đúng và bỏ qua hành vi không mong muốn.
        - Đào tạo phản hồi then chốt (PRT): Tập trung vào các kỹ năng cốt lõi như động lực và giao tiếp, giúp trẻ chủ động hơn.
• Ưu điểm: ABA được sử dụng rộng rãi ở trường học và phòng khám, với tiến trình được theo dõi và đo lường rõ ràng.
b. Can thiệp giáo dục
• Mô tả: Các phương pháp này thường được áp dụng trong môi trường lớp học, giúp trẻ phát triển kỹ năng học tập và xã hội thông qua cấu trúc phù hợp.
• Ví dụ nổi bật: Phương pháp TEACCH (Treatment and Education of Autistic and Related Communication-Handicapped Children) nhấn mạnh vào sự nhất quán và học tập qua thị giác. Giáo viên có thể:
       - Sử dụng thời khóa biểu trực quan.
       - Sắp xếp không gian học tập rõ ràng.
       - Kết hợp hướng dẫn bằng lời với hình ảnh hoặc hành động cụ thể.
•Ưu điểm: Giúp trẻ cảm thấy an toàn và dễ dàng tiếp thu nhờ môi trư ờng học tập có tổ chức.
c. Can thiệp xã hội - quan hệ
• Mô tả: Nhằm cải thiện kỹ năng xã hội và xây dựng mối quan hệ cảm xúc, thường có sự tham gia của phụ huynh hoặc bạn bè đồng trang lứa.
• Ví dụ nổi bật: Mô hình Phát triển, Khác biệt Cá nhân, Dựa trên Quan hệ (DIR hoặc “Floor Time”) khuyến khích người lớn tương tác theo sở thích của trẻ để mở rộng cơ hội giao tiếp.
• Ưu điểm: Tạo cơ hội cho trẻ xây dựng mối quan hệ và phát triển kỹ năng giao tiếp tự nhiên.
d. Các liệu pháp bổ trợ
• Ngoài các phương pháp trên, một số liệu pháp khác có thể được sử dụng để hỗ trợ:
     - Trị liệu ngôn ngữ: Giúp cải thiện khả năng giao tiếp, đặc biệt với trẻ chậm nói.
     - Trị liệu vận động: Hỗ trợ trẻ có vấn đề về vận động hoặc phối hợp.
     - Hỗ trợ tâm lý: Giúp quản lý cảm xúc và hành vi, đặc biệt ở trẻ lớn hơn hoặc người lớn.
3. Tầm quan trọng của can thiệp sớm
CDC nhấn mạnh rằng can thiệp sớm, đặc biệt từ 0-3 tuổi, có thể mang lại kết quả vượt trội. Các chương trình can thiệp sớm, được cung cấp miễn phí hoặc chi phí thấp tại Mỹ thông qua các chương trình công, giúp trẻ học các kỹ năng cơ bản như giao tiếp, chơi đùa và tự chăm sóc. Trẻ từ 3 tuổi trở lên có thể nhận hỗ trợ qua hệ thống giáo dục công lập, với các kế hoạch giáo dục cá nhân hóa (IEP) hoặc kế hoạch 504.
Nếu nghi ngờ con mình có dấu hiệu ASD, phụ huynh nên:
• Liên hệ bác sĩ để được đánh giá.
• Kết nối với các chương trình can thiệp sớm hoặc trường học địa phương.
• Không cần chờ chẩn đoán chính thức để bắt đầu các liệu pháp như trị liệu ngôn ngữ.
4. Hỗ trợ khi trưởng thành
Khi người mắc ASD lớn lên, nhu cầu của họ thay đổi. Các dịch vụ bổ sung có thể giúp:
• Cải thiện sức khỏe và khả năng tự lập.
• Tham gia các hoạt động cộng đồng.
• Chuẩn bị cho việc làm hoặc học tập sau trung học.
5. Lời khuyên cho gia đình và cộng đồng
• Hiểu biết và đồng hành: Mỗi người mắc ASD có thế mạnh và thách thức riêng. Gia đình và cộng đồng cần kiên nhẫn, tìm hiểu và hỗ trợ theo cách phù hợp.
• Tìm nguồn lực đáng tin cậy: CDC cung cấp nhiều tài liệu và công cụ miễn phí, như ứng dụng theo dõi cột mốc phát triển “Learn the Signs. Act Early.”, để phụ huynh theo dõi sự phát triển của trẻ.
• Kết nối với chuyên gia: Làm việc với các chuyên gia như bác sĩ, nhà trị liệu hoặc giáo viên đặc biệt để xây dựng kế hoạch điều trị hiệu quả.
6. Kết luận
Điều trị và can thiệp ASD tại Mỹ theo CDC là một hành trình dài, đòi hỏi sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường, chuyên gia và cộng đồng. Dù không có cách chữa khỏi hoàn toàn, các phương pháp như ABA, TEACCH hay DIR đã chứng minh hiệu quả trong việc giúp người mắc ASD sống tốt hơn và phát huy tiềm năng của mình. Nếu bạn hoặc người thân đang tìm hiểu về ASD, hãy bắt đầu bằng việc liên hệ với bác sĩ hoặc các chương trình hỗ trợ địa phương để được hướng dẫn chi tiết.
Để biết thêm thông tin, bạn có thể truy cập trang web của CDC tại www.cdc.gov/autism.
Nguồn: CDC - Treatment and Intervention for Autism Spectrum Disorder
Nhận xét của người tóm tắt thông tin:
• Hiện tại, can thiệp theo phương pháp ABA tại Việt Nam vẫn còn rất mới, số lượng người được đào tạo chính thức chưa nhiều. Mạng lưới Tự kỷ Việt Nam (Vietnam Autism Network) đã kết nối để một số chuyên viên can thiệp được huấn luyện về phương pháp này tại Việt Nam. Hy vọng trong tương lai, phụ huynh có nhiều cơ hội hơn để tiếp cận với phương pháp này.
• Hai phương pháp thường được áp dụng tại Việt Nam tại thời điểm hiện tại là dạy theo cấu trúc TEACCH (tài liệu dạy phiên bản cũ bản điện tử do Bs Phạm Ngọc Thanh và cô Khấn dịch đang được cung cấp miễn phí trên Facebook Tủ Sách Tự Kỷ) và Âm Ngữ Trị Liệu (Bác sĩ hiện có danh sách các học viên đã được cấp Chứng chỉ về Âm Ngữ Trị Liệu của Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch – Phụ huynh có thể liên lạc qua https://www.facebook.com/tamlynhidong để được cung cấp miễn phí bản điện tử).
• Can thiệp sớm trước 3 tuổi là quan trọng. Nhưng can thiệp sau 3 tuổi và trước 6 tuổi thì cơ hội vẫn còn nhiều. Can thiệp sau 5 tuổi thì sẽ khó khăn hơn nhưng vẫn tốt hơn là không làm gì. Mục tiêu can thiệp nhỏ dễ đạt (ví dụ: từ gọi tên 10 lần con mới đáp ứng giảm xuống còn gọi 3 lần) tốt hơn là mục tiêu xa (đi học được, lập gia đình, …).
• Các can thiệp hỗ trợ cho nhóm lớn vẫn còn là một khoảng trống dù nhu cầu đang tăng cao. Cho dù là có những trung tâm can thiệp hỗ trợ cho nhóm này, vai trò của phụ huynh vẫn là quan trọng nhất để dạy cho trẻ từng tình huống riêng lẻ mà con gặp khó khăn trong thực tế. 
Bài tiếp theo sẽ viết về mức độ chứng cớ mạnh nhẹ của các phương pháp can thiệp đang được sử dụng tại các nước đã phát triển như Mỹ, Anh, Úc.
❤️
Trích Nguồn: BS Phạm Minh Triết - Phòng khám Tâm lý Nhi Đồng- TP.HCM.